Gonario Carta Brocca

 

R


R r sa 'e seichi literas de s'alfabeto sardu. Sa R la pronuntziamus in duas maneras: modde e tosta. Sa R modde de pare, mura, sera, l'amus a iscrier semper chin d-una R. Sa R tosta de parre, murra, serra, l'amus a iscrier semper chin duas R in posizione intervocalica e una a cumentzu de paraula.
rachìticu agg rachitico.
raccumànda sf commissione, raccomandazione.
raccumandà sf pps raccomandata.
raccumandàre vrb raccomandare.
raccumandassiòne sf raccomandazione, avvertenza.
raccumandàu pps agg raccomandato.
radiofònicu agg radiofonico.
radiografìa sf radiografia.
ràdiu sm radio, apparecchio radio.
radùnu sm raduno.
ràfia bot sf rafia.
ràfica sf raffica.
rafinàre vrb raffinare.
rafinàu pps agg raffinato.
ràica sf paletto di legno o canna.
raichìna sf radice - al - oje in coro m'intendo / su passu 'e su tempus / chi truncat raichinar de morte. P. Sotgia.
ràja sf riga, traguardo, segno, linea - mdn - non si 'idet nemos, paret ca an colau sa raja.
rajòlu sm rabbia, idrofobia.
ràju sm raggio, fulmine - mdn - raju be 'alet in sa Baronia, chi non codiet nen sindria nen melone - unu raju ti 'alet - unu raju de sa roda 'e su carru s'est puntu.
rallentàre = asseriare vrb rallentare.
rallentàu pps rallentato.
ramajòlu - sm piccolo repiente di rame.
rambèddu sm ramoscello.
ràmbu sm ramo, tronco.
ramenàrzu sm ramaio.
ràmene sm rame - as - balet prus s'arga de su muntonarzu / de s'oro de s'argentu e de su ramene B. Poddiche.
ràmene su ramene sm serie dei contenitori in rame.
ramenòsu agg cuprico.
ràmpa sf rampa, parte di scala - mdn - so rutu e ch'apo 'atu sa rampa de s'iscala a rumbulos.
rampicànte agg rampicante.
rampìnu sm rampino.
ranchidèsa sf amarezza.
ranchidòre sm amarezza.
ranchiònzu agg amarognolo.
rànchiu agg amaro, doloroso, cattivo. - mdn - est ranchiu che-i su 'ele - est un'omine ranchiu - m'apo 'atu una tazadura e zai est pacu ranchia.
ranchìzu agg amarognolo.
rancòre sm rancore.
rancoròsu agg rancoroso.
rànda sf trina, merletto.
ràngulu sm dolore, dispiacere, fastidio - mdn - est arrangulau ca est bocande sas dentes - e pro pena e pro rangulu mazore / in bida mi sustentat su dolore. P. Mossa.
rapatzòla sf giaciglio di assi rialzate, letto rustico.
rapresentàre vrb rappresentare.
rapresentàu pps rappresentato.
raramènte avb raramente.
raredàde sf rarità - mdn - sa raredade de custa pipia est cosa 'e narrer e de non crêre.
ràru agg raro, meraviglioso, bellissimo – mdn ?custu pipiu est raru ebia - est bellu raru.
rasènte = rasi rasi.
rasèri sm riga per spianare le granaglie nelle misurazioni.
rasicaràsica ràsica ràsica prp rasente.
rasicàre vrb raschiare, sfiorare.
rasiràsi rasi rasi prp rasente.
ràspa sf raspa.
raspàre vrb raspare, rubare, frugare.
raspinnàre vrb rubare, sgraffignare.
raspìtzu agg sm ruvido, squamoso.
rasposidàde sf ruvidezza.
raspòsu agg ruvido.
rassìnna sf rassegna.
rassinnà pps agg rassegnata.
rassinnàre vrb rassegnare.
rastellàre vrb rastrellare.
rastèllu sm rastrello.
ràsu sm pps raso.
ràta sf rata.
ratatùllia sf marmaglia - mdn - custa ratatullia est totu s'ora proandemi sa conca - ja be cheret ratatullia ja, cando b'at de travallare.
ratìfica sf ratifica.
ràtza = arràtza.
ravanèllu = arraica bot sm ravanello.
razòla preda razola sf pietra a strati.
rè sm re, regnante, nota musicale.
reàle agg reale.
reàle sm moneta antica.
realìa sf ripicca, puntiglio.
realidàde sf realtà.
realizàre vrb realizzare.
reatziòne sf reazione.
rebòta sf banchetto, scorpacciata.
rebuccàre vrb caricare la carbonaia dallo sfiatatoio, attizzare il fuoco della carbonaia.
rèbus sm rebus.
rebussàre vrb intonacare.
rebussàu pps intonacato.
recàpitu sm recapito.
reccarcàre vrb schiacciare, comprimere.
reccarcàu pps agg compresso mdn - so rutu e m'apo reccarcau s'ischina.
reccarcònzu sm lo schiacciare.
reccatàre vrb sequestrare.
reccatàu pps sm sequestrato.
reccàtu sm provviste - al - chin su reccatu chi fit in su sacu / li restàt appetitu a s'aranzolu. T. Mereu.
rechèdere vrb essere confacente, appropriato, gradire.
rechèdiu pps confacente, gradito.
rechìllia sf reliquia.
recreàre vrb riposare, deliziare.
recrèu sm diletto, riposo.
recrusiòne sf reclusione - mdn - bae, mancari andes a recrusione.
reccuìda sf rientro.
reccuìnzu sm il rientrare.
reccuìre vrb rientrare.
reccuìu pps rientrato.
recuperàre vrb recuperare.
recuperàu pps recuperato.
rechènte agg recente.
rècluta sf recluta.
recotèddu sm smègma.
recòtu sm ricotta.
redatòre sm redattore.
rède zlg sf piccolo branco.
redòssu agg restio.
reduìda sf rientro, riduzione.
reduìre vrb ridurre, rientrare.
reduìu pps ridotto, rientrato.
referèndum sm referendum.
refèrtu sm referto.
refratàriu agg refrattario.
refriàre vrb raffreddarsi, prendere un raffreddore.
refriàu pps agg raffreddato.
refrìu sm raffreddore.
regalàre vrb regalare - mdn - tantos saludos a mama tua e a si ragalare, li naras.
regalìssia bot sf liquerizia.
regàlu sm regalo.
règhere vrb reggere, sopportare.
règhiu pps retto, sopportato - mdn - est ispantu comente ch'at reghiu intas a como.
règra sf favo - ais - e una 'ita de regra / cantu s'iscra de Irvie.
regrèssu - sm riguardo, ritegno, remora, senso della misura – mdn - custu pitzinnu no at perunu regressu.
règula sf regola, mestruazione.
reguladòre sm regolatore.
regulàre vrb agg regolare.
regulàu pps agg regolato.
reìna sf regina.
reladòre sm relatore.
religiòne relizione sf religione.
rellozàrzu sm orologiaio.
rellòzu rellozu 'e brussu, rellozu 'e buzàca sm orologio.
rèma sf raffreddore.
remàda sf remata.
remadòre sm rematore - mdn - so in cue, chene mi poder mofere, parzo unu remadore 'e galera.
remàre vrb remare.
remàu pps remato.
remèdiu sm rimedio.
remèju de remeju agg valoroso, consistente.
remendàre vrb rimpiazzare.
remèndu sm rimpiazzo, integrazione.
remèngu agg vagante, messo male.
remìntere vrb inserire l'ordito nel pettine del telaio.
remìntiu pps inserito.
remitànu sm eremita.
remitàrzu sm romitorio
rèmu sm remo.
Remùndu sm Raimondo.
remunìre vrb rientrare.
remunìu pps rientrato.
renàle agg renale.
rèndere vrb mollare, arrendersi - mdn - como est a funes rendias, non podet prus - non cheret a si render a sa sorte.
rèndere vrb rendere, produrre.
rèndida sf rendita.
rendimèntu sm rendimento.
rèndiu pps reso.
rène = nerùle.
rennànte sm regnante.
rennàre vrb regnare.
rennòu sm rinnovo, rinnovamento.
rènnu sm regno, proprietà pubblica.
repàrtu sm reparto.
repedìre vrb reimpastare, rilavorare la pasta - mdn - m'est tocau a repedire totu su 'imisone.
repèllu agg ribelle - al - non mi lasses in dolu / o in traschia, in cue / abandonadu po essere repellu. A. Cucca.
repènte agg improvviso.
repentimèntu sm pentimento.
repentìnu agg repentino.
repiànu sm ripiano.
repiccàre vrb rintoccare.
repìccu sm rintocco. - al - calliande repiccos manzaniles / e s'alinu 'e sas eliches. G. Brocca.
repìtere vrb ripetere.
repìtiu pps ripetuto.
reposàre vrb riposare.
rèpula sf razza, stirpe, schiatta.
rèsa sf resa, rendita.
resàre vrb pregare.
rèse sf bestia, bestiaccia.
resessìda sf riuscita.
resessìre vrb riuscire.
resessìu pps riuscito.
residènte sm agg residente.
residèntzia sf residenza.
resistèntzia sf resistenza.
resìstere vrb resistere.
resistìnzu sm il resistere.
resìstiu pps resistito.
resonìle agg piccolo, minore.
resòrza sf coltello a serramanico.
respìnghere vrb respingere.
respìntu pps respinto.
respiràre = torrare s'alinu vrb respirare.
respìru sm respiro.
responsàbile agg responsabile.
responsabilidàde sf responsabilità.
restàuru sm restauro.
rèstu sm resto.
rèsu sm preghiera, recita del rosario, dei salmi.
retàngulu sm rettangolo.
rète sf rete.
retènnere vrb ritenere, paralizzare, bloccare.
retèntu pps agg ritenuto, paralizzato - mdn - a comente mi so setiu m'at retentu s'anca - sa peta de s'eritu l'at retentu s'orina po duas dies.
reticulàu sm reticolato.
retìfica sf rettifica.
retificàre vrb rettificare.
retòre sm parroco.
retratàre vrb ritrattare.
retràtu sm ritratto.
retròga sf ritornello, verso ripetuto invertendo l'ordine delle parole.
retrogàu pps agg dai versi intrecciati.
retùmbu sm rimbombo, eco.
rètza sf rete.
retzìre vrb ricevere, accogliere.
retzìu pps ricevuto.
rèu agg colpevole.
reudàre vrb rifiutare.
reudàu pps rifiutato, ripudiato.
rèula sf crepitaccolo - al - manzanos e seros / m'inghiran a intundu che una reula. G. Brocca.
reumatìsmu sm reumatismo.
reventìre vrb riuscire, essere capace.
reventìu pps riuscito - ais - cosa de si 'ocare in carchi pratu, / l'est reventiu pilosu e nieddu.
revèrde agg ribelle, recalcitrante.
revèssu agg introverso, scontroso.
revisionàre vrb revisionare.
revisiòne sf revisione.
rèvoca sf revoca.
revòrvoro sm revolver.
rezèlu sm antipatia, diffidenza, sospetto.
rèzere vrb reggere, tenere.
rezèta sf ricetta, scapolare – mdn - mi paret ca cussu ch’at perdiu sas rezetas (pazzo).
rezilàre vrb spasimare.
rezìme sm dieta - mdn - non poto papare cuasi nudda, custu tempus so a rezime.
rezimèntu sm reggimento.
rezipèto = imbustèddu.
rezistràre vrb registrare.
rezistràu pps registrato.
rezìstru sm registro.
rìa sf riga, linea - mdn - apo 'atu una ria chin su lapis - fimis totu in ria, irvetande custu santu avenimentu.
riabilitàre vrb riabilitare.
riabilitàu pps riabilitato.
riassùntu sm riassunto.
ribassàre = abassare.
ribassàu = abassau.
ricamàre o acupintàre vrb ricamare.
ricambiàre vrb ricambiare.
ricàmu sm ricamo - al - finidu su ricamu, de repente / de su cantu cesseit s'armonia. I. Serra.
ricchèsa sf ricchezza.
richiamàu pps agg sm richiamato.
riconnoschènte agg riconoscente – al - - riconnoschente intantu bos imbio / cun s'anima unu asu affettuosu. I. Serra.
riconnòschere vrb riconoscere.
riconnoschèssia sf riconoscenza.
ricoveràre vrb ricoverare.
ricoveràu pps ricoverato.
rìccu agg sm ricco - mdn - menzus fizu de sorte chi non fizu de riccu.
ricumpènsa sf ricompensa.
ricùrsu sm ricorso.
rìdere vrb ridere.
ridìculu agg ridicolo.
rièddu sm rio, torrente.
riferràfa rifi e rafa vrb arraffare, strappare, tra una cosa e l'altra.
rifiutàre = reudare.
rifòrma sf riforma.
rifornimèntu sm rifornimento.
rifornìre vrb rifornire.
rifortzàre = afortire vrb rinforzare.
rifòrtzu sm rinforzo.
rifrìscu sm rinfresco.
rìga = rìa.
rigòre sm rigore.
rigoròsu agg rigoroso.
riguàrdu sm riguardo.
rilièvu sm rilievo.
rìma sf rima.
rimadòre sm rimatore.
rimajòlu sm rimatore.
rimandàre vrb rimandare.
rimàre vrb rimare.
rimàu pps agg rimato.
rimbambìre vrb rincretinire.
rimbambìu agg rimbambito.
rimboschimèntu sm rimboschimento.
rimboschìre vrb rimboschire.
rimboschìu pps rimboschito.
rimediàre vrb rimediare.
rimèdiu sm rimedio.
rimpuddìre vrb germogliare.
rimpuddìu pps agg germogliato - mdn - a comente l'at fatu cuss'aba, su locu est totu rimpuddiu.
rimpùddu sm germoglio.
rinàschida sf rinascita.
rincàru sm rincaro.
ringhièra sf ringhiera.
rinnegàre vrb rinnegare.
rinnovàre = arrennoàre.
rinùntzia sf rinuncia.
rinuntziàre vrb rinunciare.
rinviàre vrb rinviare.
riparàre = acontzàre, apozare.
ripassàre vrb ripassare.
ripassàu pps ripassato.
ripetènte sm ripetente.
ripetidòre sm ripetitore.
ripetitziòne sf ripetizione.
ripristinàre torrare a ponner in motu vrb ripristinare.
risèrva sf riserva.
risichèddu sm sorriso, risolino.
risidòrzu agg zimbello, canaglia, mascalzone - mdn - ja mi nche l'at frinta un'atera 'orta, cussu risidorzu.
rìsidu agg sorridente.
risidurìsidu risidu risidu agg sorridente.
risìtu sm sorriso, risolino.
risolùtu = detzisu.
risòrsa = bene, prenda.
rispetàre vrb rispettare - mdn - po su mere si rispetat su cane.
rispetòsu agg rispettoso.
rispètu sm rispetto - mdn - ne in mesa ne in letu, non be cheret rispetu.
rispòndere vrb rispondere.
rispòsta sf risposta - mdn - t'apo 'atu una dimanda, mi depes una risposta - sa dimanda est litzida, sa risposta est unu dovere.
rispramiàre vrb risparmiare.
rispràmiu sm risparmio.
ristàmpa sf ristampa.
ristorànte sm ristorante.
rìsu sm riso, sorriso - mdn - finimi custu risu macu - cheret a ridere e peri a tzelare - non so a risu de nessunu, chi naras - chie risu 'achet, in risu 'enit.
risulànu agg ridanciano, ridente - al - unu truvulu 'e muscas / che l'at papau sas lavras risulanas. G. Brocca. - su 'antu de risulana / est dovere chi l'olvides. P. Cucca.
risurretziòne sf resurrezione.
risurtàre vrb risultare.
risurtàu pps sm risultato.
ritardàre vrb ritardare.
ritardàu pps ritardato.
ritàrdu sm ritardo.
ritiràre vrb ritirare.
ritiràu pps ritirato.
rìtu sm rito.
rituàle sm rituale.
rìtzu agg ritto, in piedi.
rìzine bot sm ricino.
rìu sm rio, fiume - mdn - riu mudu, trazadore.
riuniòne sf riunione.
rivortèlla sf rivoltella.
rizòlu sm rigagnolo.
ròba sf roba - mdn - it'est custa roba chi l'as ghetau a sa bagna - ite roba est.
ròba sf bestiame - mdn - sa chida ch'intrat depo tramudare sa roba.
robichèdda sf robetta.
robotizàre vrb robotizzare.
robòto sm robot.
ròca sf masso, macigno - al - so triste, meda triste, ei su lamentu / de su coro a sas rocas fachet pena. G. Mulas.
ròda sf ruota.
rodèdda sf rotella.
ròdere vrb rodere, rosicchiare.
rodèu sm circolo, rotondità, girovagare - mdn - so totu su manzanu a rodeu - istat sempèr a rodeu.
rodichèdda sf rotella.
roìna sf rovina - as - si tue azuas sa zente mischina / in domo tua pones sa roina. B. Poddiche.
romantzièri sm romanziere.
romànu sm romano, contrappeso della stadera.
romànzu sm romanzo.
romasìnu bot sm rosmarino.
romàsu agg magro, povero - al - vida romasa tiras a istentu / a sumbreri a grotza e a gambales. L. Loi.
rondèlla sf rondella.
ròsa bot sf rosa - al - as d'una rosa bella su colore / sas laras de coraddu, fada mia. I. Musio.
rosapiònica rosa pionica bot sf peonia.
rosariàre vrb pregare, recitare rosari.
rosàriu sm rosario - mdn - rosarios in dente, diaulos in brente.
rosàu agg rosato.
Rosèdda sf Rosetta.
rosicadòre sm roditore.
rosicàre vrb rosicchiare.
rosicàu pps agg rosicchiato.
rosicònzu sm il rosicchiare.
rosìna sf pioggerella - mdn - at fatu una rosina, pariat pissu 'e puzone - ja be cheret rosinas gasi po nos toddere su sidiu.
Rosìna sf Rosina.
rosinàre vrb piovigginare.
rosinèdda sf pioviggine.
rosinìta sf rotella taglia pasta.
rosòliu sm rosolio.
rosòne sm rosone.
ròspo zlg sm rospo.
rossèto sm rossetto.
ròsu bot sm riso.
ròtulu = imbolicu.
rovèssu sm rovescio, contrario - mdn - tue as cumpresu totu a su rovessu - zirala a su rovessu.
rù bot sm rovo.
ruàrzu bot sm roveto.
rùbia bot sf robbia.
rubinèto sm rubinetto.
rùca zlg sf bruco.
rucàdis agg trasversale - mdn - s'est postu a rucadis, non be podiat colare nessunu - si la picas a rucadis non che colas in cue.
rucadòrzu sm attraversamento, passaggio.
rucadùra sf attraversamento, scorciatoia - mdn - so colau a rucadura po non mi nche 'achere s'inghiru.
rucàre vrb attraversare.
rucàu pps attraversato.
rùche sf croce - mdn - peri su sinnu de sa santa ruche / sos inimicos nostros allontana - in d-unu 'acher de ruche ch'aiat totu finiu - paret fachende sa ruche a manu manca - so andau una 'orta e zai l'apo 'atu sa ruche ca non colo prus - s'est setia pes a ruche po carasare - non bides ca paret postu in ruche - sa ruche si juchet intas a su Calvariu.
rùche de caminos sf crocevia.
rùche de palas sf le spalle che incrociano la colonna vertebrale.
rùches e crastos sm pasticcio, pastrocchio - mdn - custu cuadernu est totu a ruches e a crastos.
rùda bot sf ruta.
rùde agg indomito, selvatico, rozzo - mdn - ja est pacu rude custa tela - salude e omine rude - non sias gosi rude, tue puru.
rudìu sm agg terreno incolto.
rùer in zeniu lcz piacere, essere simpatico.
rùere vrb cadere - mdn - su lande ruet a sa parta.
rùer in zeniu lcz piacere, essere simpatico.
rufiànu agg ruffiano.
rùfu sm ciocca di capelli, treccia.
ruìnzu sm il cadere.
ruìnzu sm ruggine.
rujàstru agg rossiccio.
rujèddu agg rossiccio.
rujòre sm rossore.
rùju agg rosso.
rumbulàre vrb rotolare.
rumbularùmbula rumbula rumbula ppr rotolante, che rotola.
rumbulàu pps rotolato.
rùmbulu agg sm rullo, pallone, grassone, capriola, rotolante - mdn - apo 'atu unu rumbulu in s'iscala, azomai m'apo secau mermu - cussu pitzinnu est unu rumbulu, de su lardu chi juchet - sa cupa che l’apo juta a rumbulu.
rùnchina zlg sf rondone.
runchinàre vrb rovistare, palpare - mdn - ite ses runchinande in cue.
runchinàu pps rovistato.
rùnda sf ronda.
rundàre vrb far la ronda, girovagare - mdn - ite ses rundande in custos tretos - marzane ja est in runda.
rundànu agg ramingo, vagabondo.
rundinìna sf segno del bestiame.
rùnza sf rogna.
runzìnu sm ronzino.
runzòsu agg rognoso - mdn - brutu cane runzosu chi no est ateru.
rupìre vrb scaturire, erompere - mdn - m'est rupia s'issida e m'at prenau sa camisa de martza, però sa mamaja ch'est arrumbà in intro.
rupìu pps scaturito.
rusinnòlu zlg sm usignolo.
rùspa sf ruspa.
rùsta sf cimice, pestilenza.
rùsticu agg rustico.
rùta pps sf caduta.
rùta sf grotta.
rutàre vrb ruttare.
rutàu pps ruttato.
rutèdda sf piccola grotta, cavità.
rutòrza sf caduta.
rutòrzu sm agg luogo dove si cade, infermità - mdn - pacu bene, soe chimbe chidas in su rutorzu.
rùtu sm rutto.
rùviu sm rosso d'uovo.
ruviuepadènte ruviu ‘e padente bot sm viburno.
ruviòsu ossu ‘e su ruviosu sm malleolo.
rùzu agg rozzo, grossolano.