Gonario Carta Brocca

 

N


N n Sa 'e treichi literas de s'alfabeto sardu, in durgalesu la pronuntziamus in duas maneras diferentes: N modde: sana, donu, manu, binti; N tosta: sanna, donnu, mannu, dannu. Duncas amus a iscrier cando chin d-una N, cando chin duas, a sicunde sa paraula.
nàccara sf nacchera.
nadàle sm natale, dicembre - mdn - a nadale cochimus s'anzone chin su tataliu - in su mese de nadale b'at pacu luche de die.
nadàre vrb nuotare.
nadàu pps nuotato.
nadìa agg nativa, natale - al - de sa limba e canora arte nadia / fisti su mastru insigne e difensore. I. Serra.
nàdica sf gluteo, natica.
nàdidu sm nuoto - mdn - m'est tocau a colare in frumene a nadidu.
nadinàdis nadis nadis agg allagato, grondante acqua - mdn - est andau a si lavare e m'at fatu su pamentu nadis nadis.
nadònzu sm il nuotare.
nàfata sf nafta, gasolio.
nafatalìna sf naftalina.
nànca nan ca avb sembra che, dicono che - mdn - nanca m'aumentan sa pensione su mese ch'intrat - como sas feminas nanca non fachen prus pipios noos.
Nannài sf Giovanna Angela.
nànu sm agg nano.
nàpa sf omento.
nàpru sm rapa.
naràda sf detto, frase - mdn - ohi sa narada ch'est istà... dae sa die mi nch'at toddiu su saludu.
naradòre sm narratore.
narajàu agg adirato, che non smette di borbottare.
naranàra sf chiacchiericcio, cicaleccio.
naràu pps detto, raccontato.
narbonàre vrb debbiare.
narbòne sm debbio.
nàre sm narice.
narèju sm borbottio.
nàres sm narici - mdn - mi son bessios sos samben de nares.
narìle sm anello infilato sul naso, specie di forca per immobilizzare i bovini.
naromèu avb vuoi vedere che, sta a vedere che.
narònzu sm il dire, narrare.
narratìva sf narrativa.
nàrrere vrb dire, narrare, rispondere, affermare - mdn - lassa narrere sas limbas malas - unu contu est a lu narrere, ateru a lu 'achere - ses narande narande ma non naras nudda - no isco comente si lu narrere - iscurta ca ti naro una cosa - tando, ite mi naras - jeo naro ca l'at a passare chin su tempus - pitzinna mia cara, su chi dolet nara - asiu nd'as de narrere - e chin custu ite mi cheres narrere - cheret narrere chi su caratile sù est gasi - a lumene li naran Frantziscu, a proerzu "caddu murru" - ite ti naras dedde' - chie narat su chi cheret, intendet su chi non cheret - non nias trinta chene 'etare a sacu - si narat a socra po lintendere nura.
Nartzìsa sf Narcisa.
nàschida sf nascita - mdn - no at nen naschida nen paschida.
naschidòrzu sm agg luogo di nascita, de naschidorzu, appena nato.
naschimènta sf nascita, natività, genitura - mdn - de Pauleddu, de Nanni e de Portolu / est Durgali sa 'idda 'e naschimenta.
naschìre vrb nascere, venire al mondo, cominciare, spuntare - mdn - menzus a naschire in domo de sorte chi no in domo de riccu - cust'idea est naschia una paja de meses fachet - su pisellu est apenas naschinde.
naschìu pps nato, spuntato.
nasèddu sm nasino, sporgenza.
nasiìne nasi fine agg dal naso sottile, che percepisce ogni odore.
nàspa = sorvidorzu.
nàssa sf nassa.
nassàle agg prolifica; zlg ambidda nassale: l'anguilla che ridiscende i fiumi per deporre le uova nel mare.
nassàrzu sm pescaia.
nassiòne sf nazione.
nàstula sf setto nasale - mdn - cussu fracu mi l'intendo 'alu in nastulas.
nàsu sm naso.
natùra sa natura sf sesso maschile e femminile - mdn - l'at bessiu unu tumore in sa natura - juchet sa natura cantu unu molente.
natùra sf natura - mdn - natura 'inchet ma non nudrinzu - natura curret ma non cuaddu.
naturàle agg naturale.
naturalèsa sf naturalezza.
naturalìsta sm naturalista.
nàve = naviu.
navìu sm nave.
nàvra sf orecchino.
nde prm avb ne - mdn - a nde cheres - poneminde tres - incue ja be nd'aiat ghite seperare - daeminde unu pupujone - ponechende doichi.
nèa sf aurora, alba.
ne cnz né. In durgalesu naramus ne, in dainnantis de paraula chi cumentzat chin vocale e nen in dainnantis de consonante - mdn - non d'at chertu ne issu nen s'ateru - ne andat nen benit.
nèa sf raggio di luce.
nebulòsa sf nebulosa.
nèche sf colpa - mdn - sa neche ti la ziras a coidales - neche o non neche nde pranghet berveche.
necheàu agg ritardato, stupido.
nechidàda sf arrabbiatura.
nechidàde sf rabbia, ira.
nechidàre vrb incollerire, inquietare.
nechidàu pps agg incollerito, agitato.
nechidònzu sm l'incollerirsi.
nechidòsu agg collerico.
neddùe avb in nessun luogo.
negàre vrb negare.
negatìvu agg negativo.
negàu pps negato.
negossiànte = butegheri.
negossiàre vrb negoziare, trattare.
negòssiu = buttega.
nèlla sf anello d’una catena, batacchio.
nemàncu avb neppure.
nèmos prm nessuno.
nèn cnz né.
nèn prus e nen susu lcz né più né meno.
Nènna sf Maria Giovanna.
neòcre agg idiota.
nepènte sm vino tipico di oliena.
nepòde sm nipote.
nepodèddu sm nipotino.
nèsica sf segno, guasto, cicatrice.
nèspula bot sf nespola.
nèssi avb almeno.
nèssis avb almeno.
nessùnu prm agg nessuno, alcuno - mdn - nessunu niat de cust'aba non bio - non ses nessunu no! - mischinu, como no at prus a nessunu - ite cheres, est che a nessunu - cando disinnat de intorticare, non li colat nessunu a dainnantis.
nèta sf nipote.
netèsa sf nitidezza, pulizia.
netichèdda sf nipotina.
nètu agg pulito - mdn - ja non l'acatas chin su locu brutu, sa domo sua est neta che oro - mi cherio de male neta, comente so neta de aere 'atu su chi ses narande.
netzessàriu agg necessario.
netzessidàde sf necessità.
nèu sm neo, pecca.
nèula sf nebbia.
neulàche bot sm oleandro.
neulèdda sf foschia.
neulòsu agg nebbioso.
neutràle agg neutrale.
nèvriu sm nervo.
nèvriu sm frustino, nerbo.
niaccòa zlg sf cutrettola.
niàda sf nevicata.
niàre vrb nevicare.
niàu pps nevicato.
nicchèdda sf moneta.
nìcchis prm nulla, niente.
nìchel sm nichel.
nichilìsta agg nichilista.
Nicolàu sm Nicolò.
Nicolòsa Colosa sf Nicolosa.
nicotìna sf nicotina.
nidàle sm nido, nidiandolo, luogo dove la gallina depone le uova mtf vulva.
nidèsa sf nitidezza.
nidichèddu sm piccolo nido.
nìdu sm nido.
nìdu sm puro, candido.
nìe sm neve.
nieddòne agg nerone, nero.
nieddòre sm nerezza, tenebrosità.
nièddu sm agg nero.
nieddùra sf nerezza.
nieddùtulu agg scuro, nerognolo.
nieddùtzu agg nerastro.
nìnfa sf ninfa.
ninnìa sf ninna nanna, letto - mdn ??mi dia essere chertu a li compudare su ninnia.
ninniàre vrb ninnare.
ninnìre vrb dormire, modo di dire infantile.
nìnniri = laorèddu.
ninnìu pps addormentato.
niònzu sm il nevicare.
nìsida sf sniffata.
nisìre vrb sniffare.
nìtzu sm nicchia - al - bider s'incunza mia andare male / po no aer appositu unu nizzu. P. Cucca.
no avb no, non - mdn - no ap'a facher ateru no - non mi nd'afutit nudda - no est cosa po tene - non ses nemos no - no apo 'atu in tempus - oje non poto - mancari ti parzat, no est a gasi - non ponet culu in setidorzu - menzus a caddu a s'ainu sù chi no a caddu a unu caddu anzenu.
noàdile agg nuovo, novello.
noàle agg nuovo.
nòbile agg nobile.
nobilèsa sf nobiltà.
nòchere vrb nuocere.
nòchiu pps nociuto.
nòdidu agg noto, notevole.
noèddu agg novello.
nòis prm noi - mdn - a benis chin nois - nois semus nois e issos son issos - po nois ja andat bene.
noisàteros nois ateros prm noialtri.
noitòla sf nella poesia estemporanea, strofa di quattro versi - ais - a la cantamus una noitola / e la cantamus chin bona manera / ca so chene cumpanzos, custa sera / a cantare mi tocat a sa sola / gosi si cantat una noitola.
nòlla = nos la
nòllu = nos lu
nòmina sf nomina.
nominatìvu sm nominativo.
non avb non.
non siat chi puru isc tanto, a questo punto.
nònde = nos nde.
nònna sf madrina.
nonnòi sm sf madrina, padrino.
nonnòra sf Nostra Signora - mdn - non podet arrumbare ca depet andare a nonnora - issa ja l'at chin nonnora, de sa domo pacu nde l'importat.
nònnu sm padrino.
nòno avb no, non - mdn - t'apo narau ca nono - cando naro ca nono est ca nono.
nòrma sf norma.
normalidàde sf normalità.
nòrte sm nord.
nos prm - ci mdn - fachie nos sa grassia, Sennore - ja nos che colamus tando - nos an accolloziu comente s'ispetat - como nos seimus a pasare - ajò ca nos bufamus unu nieddone.
nòsse avb no, non, nossignore.
nostrànu agg nostrano, locale.
nòstru agg nostro.
nòta sf nota.
notàda sf nottata.
notàiu sm notaio.
nòte sf notte.
notenòte note note lcz tutta la notte.
notìfica sf notifica.
notomìa sf autopsia.
notòriu agg notorio, bene - mdn - sa pipia est fachende, cosa notoria - al - poverita cussa mama / po custa morte notoria / pianghende addolorida. L. Monne.
nòtu agg noto.
nòtu essere de notu lcz conoscere, distinguere.
nòu agg nuovo.
nòva sf nuova, novella.
novànta agg nc novanta.
novantìna sf novantina.
nòve agg nc nove.
novellàmene sm novellame, germogli.
novemìza agg nc novemila.
novichèntos agg nc novecento.
novidàde sf novità.
nùche bot sf noce - mdn - una nuche in su sacu, non fachet sonu.
nùche sf parte centrale della ruota del carro a buoi.
nuchèdda sf colpo dato sulla testa con le nocche.
nuchenuscà bot sf noce moscata.
nucleàre agg nucleare.
nùdda sm prm niente - mdn - su nudda no at cumpanzu - menzus custu chi non nudda - non m'at dau nudda, mancu ausiliu - ja mi ses narande nudda ja - no at nudda de bellu - po custu po custu, menzus nudda - imbetzes non ti naro propiu nudda - nudda nudda est - che li mazàt sos prueres a sa muzere, po unu nudda - non andat bene propiu po nudda - no lu cherzo po nudda, mancu in sa belledda - ja est nudda sos pacamentos - tue ses o nudda o tropu.
nuddaemàncu avb nientemeno.
nudèsa sf nudità.
nudòsu agg nodoso.
nudricàre vrb nutrire, allevare - al - non lucas a terras, a mares de vissios / de cuddos nudricaos dae suores anzenos. L. Loi.
nudricàu pps allevato.
nudrìtu agg scadente, pauroso.
nùdu agg nudo.
nùdu sm nodo - mdn - l'apo presu a nudu mortu - prende a nudu currente - custa linna est prena 'e nudos - m'intendo unu nudu in ghenna 'anima - si m'at fatu unu nudu in buca de istocomo e non be so resessia a narrere prus nudda.
nuduepòddiches nudu de poddiches sm nocca.
nùe sf nube.
nùe de puzones lcz stormo.
nuichèdda sf cirro.
nuìna noina sf novena.
nuinànte sm novenante.
nuinàre vrb fare il ciclo di preghiere.
numenàre vrb nominare, citare.
nùmene sm nome, oggi molto in disuso, sostituito da lumene - as - a numene mi naro padre Luca / però totu mi naran padre Solle / sos versos chi mi 'essin dae 'ucca / ti paren iscazados in su molle. L. Cupeddu.
numeràu pps numerato.
nùmeru sm numero.
nùntziu sm messaggero.
nùra sf nuora.
nuràche sm nuraghe.
nurachèsu agg nuragico.
nùrra sf crepaccio, voragine.
nùrtile agg inetto, incapace.
nurtilèsa sf inettitudine.
nuscadèllu bot sm moscato, uva e vino.
nuscadòre sm annusatore.
nuscàre vrb annusare.
nuscatellò bot sm varietà di moscato bianco.
nuscàu pps annusato.
nuschèra sf porta profumi.
nuscònzu sm l'annusare.
nuscòsu agg odoroso.
nùscu sm profumo, odore.
nùssiu sm nunzio, messaggero - mdn - focu 'atu, peta nussiat.
nùtile sm esofago.
nutriènte agg nutriente.
nutzòla bot sf nocciola, nocciolo.
nutzòla americana bot sf arachide.
nutzòla sf ghiandola alterata, nodulo.