Gonario Carta Brocca

 

M


M m sa 'e doichi literas de s'alfabeto sardu. In durgalesu la pronuntziamus semper a su propiu modu, comente podet essere in mama, frama, frimu, como, prumu, e duncas amus a iscrier semper chin d-una M siat a cumentzu de paraula che in positzione intervocalica.
màca agg matta, sciocchina - mdn - prus maca ti cherias - ma maca ses - bae machedda - intantu, mancari maca maca, l'at futiu.
macarronàda sf maccheronata.
macarròne sm maccherone - ais - cando cochet macarrones / a issa su criu a mimi su brou.
maccabèu agg sciocco, stupido.
maccàccu zlg sm agg macaco, ottuso.
màcchina sf macchina, utensile, veicolo.
macchinàriu sm macchinario.
macchinèta sf accendino.
maccòcco agg stupido.
machèddu agg sciocchino.
macheinàda sf stupidata, sciocchezza.
macheìne sm stupidità - mdn - su macheine est de milli zenias - nen chin macos nen chin santos, nemos brullet - su macheine unu 'ilu at de picare.
maconàtzu agg stupidone.
macòne agg stupidone.
macònzu agg stupidello.
màcra sf macchia, chiazza, neo - mdn - bae e cambiati sos pantalones ca juchen una macra - su pipiu l'est bessiu chin sa macra de su cafè in sa nadica - si l'est fata sa carena a macras.
macràre vrb macchiare.
macràu pps agg macchiato.
màcu agg matto, sciocco.
màcula sf macula.
madricàu sm gregge di animali adulti, da mungere.
màdriche sf matrice, fermento, lievito - al - no l'at ghetau madriche nen sale / po cussu est chi l'est gasi reventiu.
madrigàle sm madrigale.
madrìna zlg sf cerva.
madurèsa sf grossezza.
madurìtu agg piuttosto grosso.
madùru agg grosso, grande - mdn - a duru duru / a la ballare a su tricu maduru - l'at donau sos butones de sa camisa maduros cantu su punzu - fit amadurande sos ocros - al - in sos cunzados, sa frutta madura / colorida, gustosa, profumada. M. Fronteddu.
maestòsu agg maestoso.
maestràle sm maestrale.
màfia sf mafia, presunzione.
mafiòsu agg mafioso.
magasìnu sm cantina - al - visitene su 'ostru magasinu / sos amicos cun zelu e frequenzia. I. Serra.
magistradùra sf magistratura.
magnetìcu agg magnetico.
màgu sm mago.
mài avb mai - mdn - cussa die non l'at a bider mai - su mai de oje, non durat che ateros tempos - chie mai si lu podiat pessare - po jocare est prontu, po istudiare no at mai tempus - comente mai non si nd'est abizau - e cando mai - non si depiat mai permitere.
maìa sf magia.
maiàrza sf fattucchiera.
maimòne sm spauracchio, ombra, figura mitica - al - pedinde a sos maimones de granitu / un'ischintidda solu. G. Brocca.
majàle zlg sm suino adulto.
majìa sf magia.
majoràle sm autorità, persona influente.
majòre agg maggiore.
màju sm maggio.
malabenturàu agg sventurato.
malacchipazàu male acchipazau agg mal messo, discinto.
malacuntentàre malu a cuntentare agg esigente, difficile.
maladìa sf malattia - al - parande vronte a una maladia / zeo calande e issa in aumentu. P. Cucca. - cussa est maladia de medas - depet zuchere maladia mala - est malaidu aposta - soe malaidu e chene cretiu - ja est bona sa maladia... no at gana de travallare.
malagàna mala gana sf malavoglia, indolenza.
malaidònzu agg malaticcio.
malàidu agg malato - mdn - sos malaidos si dimandan.
malamanèra mala manera agg malo modo.
malamùtria mala mutria agg cattivo umore.
malandàu agg malandato.
malàndra sf piaga.
malandrìnu agg malandrino.
malaòza mala boza avb controvoglia, per forza - mdn - a mala 'oza mi tocat a lu 'achere - a mala 'oza s'andat a galera - si non lu 'achet issu, a mala 'oza lu depo 'achere jeo.
malàpat isc maledetto, dannato - mdn - malapat e istropiu siat.
malargràssias malas grassias sf ingratitudine - mdn - a sas fines mi nd'ap'apiu custas malas grassias.
malària sf malaria.
malasòrte sf mala sorte, sfortuna - al - so unu campione in malasorte / de varios difettos istrumentu. P. Cucca.
malassortìu agg sfortunato, scalognato.
malaùra sf sfortuna, sciagura.
màle avb sm male, malattia - mdn - male cràpinu - male caduccu - male mandicadore - dae male in peus - mal'intrannau - m'intendo male - inoche s'istat male - non b'at male chi non torrat in bene - mancu male chi che torras - un'issida cantu su punzu, 'oras male - male, non ti pesses ca si ponet a travallare no - male 'enniu bene jutu - male male tirat a dainnantis - cussa paraula l'at picà meda male - su male 'e sas turuddas - mi paret ca est andande male - est unu male imboddiau chin peus - su male 'e sos riccos - ca li mancat males de morrer - male 'e medas, acunnortu 'e macos - males anzenos, dolores pacos - male chi non ti connoscas.
màle de isprene sm malaria.
maleadàu male fadau agg sventurato, infelice.
maleàtu male fatu agg malfatto - mdn - a contu male 'atu si be li torrat.
malecadùcu sm epilessia.
malechìntu male chintu agg discinto.
malecràpinu male crapinu sm isc carbonchio, che gli venga un accidenti.
malecuntèntu agg scontento, amareggiato.
maledàde sf malvagità, malignità.
maledissiòne sf maledizione.
maledraganàu male draganau agg mal messo, sgualcito, discinto.
maleducàu agg maleducato.
malefadàu agg sventurato, infelice.
malefìssiu sm maleficio.
maleìchere vrb maledire.
maleìtu pps agg maledetto.
malepèus male e peus sm scompiglio - mdn - sos pipios son fachende male e peus.
malepèus sm scalpello da muratore.
malepòstu male postu agg malmesso.
maleprossedìu agg screanzato, di cattiva indole.
malèsa sf malvagità, terreno impervio, aspro.
malesànu agg malsano, malato - al - tende a sos tuos su saludu miu / d'unu 'ezzu, ignoradu e male sanu. P. Cucca.
maliài agg malaticcio, malmesso.
malimbitzàu male imbitzau agg viziato.
malincòmiu sm manicomio.
malinconìa mala mutria sf malinconia.
malinnidàde sf malignità.
malìnnu agg maligno.
malintèsa sf incomprensione.
malintessionàu agg malintenzionato.
malintrannàu agg maldisposto.
malisaùra sf disgrazia, svista, errore.
malispèssia sf mestizia, malinconia.
malìssia sf malizia - mdn - como pipios chene malissia non be nd'at prus - l'at fatu chin propia malissia e avertessia - est cumentzande a picare malissia - est chene malissia.
malissiòsu agg malizioso.
malìta sf carbonchio.
Mallèna sf Maddalena.
màllia sf maglia.
malliòne sm maglione.
màlu agg cattivo, dannoso, disonesto, disgustoso - mdn - mì ca est malu mì - malu che-i custu non be depet esser su cumpanzu - arrampiu malu est - ca est de mal'inzile - no lu cumparit, ma est malu che cane - est malu, malu, malu - sas cosas malas son pecados - si non t'andat bene, lu ziras a sa banda mala - non mi nde 'achet su male, cantu sas malas allegas - no est malu, est solu innorante - s'unu est malu e s'ateru peus - est malu chin contu - su malu est a travallare chene profetu - tue ses semper pessande in su malu - biadu chie ti 'idet, 'ipi cumentzande a pessare in su malu - non s'ischit si si depet picare chin sas bonas o chin sas malas - no l'apo mai intesu un'allega mala - a mala gana andas - ja son pacu malos custos macarrones - cosa mala 'asi non d'apo papau mai - cussa est una 'emina mala.
maluàchere malu fachere sm malfare, delitto, reato.
maluchèrrere sm malvolere.
malucòro sm cattiveria, egoismo.
malùne sm contenitore in sughero, barattolo.
malusàmbene sm rancore, indignazione, rabbia.
malutratàre vrb maltrattare.
màma sf mamma, madre - mdn - una mama che pesat deche 'izos ma deche 'izos non che pesan una mama - intas a socra li naro mama.
mamaecafè mama 'e cafè sf residuo, fondo del cafè.
mamaechèssa bot sf caprifoglio.
mamaesòle mama 'e sole sf raggio di sole, riflesso.
mamaesònnu mama 'e sonnu sf agg bozzolo, nido d'insetto, dormiglione.
mamaetìta mama 'e tita sf nutrice, balia.
mamài sf mamma.
mamàja sf pus, grumo necrotico.
mamàle agg acerbissima , verdissima - mdn - est birde mamale.
mamalùcca bot sf latticrèpolo, lattaiola.
mamutòne sm cespuglio spinoso - mdn - avertet su sindicu a che secare totu sos mamutones - sas crapas fin paschendesi sos mamutones.
mamutòne sm agg spauracchio, ombra informe - mdn - sero sero apo 'istu unu mamutone e mi so isprasumau - ello cussu mamutone chie est - paret unu mamutone.
mamutòne sm maschera tipica.
manàche sm manufatto, aggeggio, coso, persona strana.
manàda sf manata.
manantiàle agg perenne.
mànca sf sinistra.
mancamentòsu agg difettoso, imperfetto, matto.
mancamèntu sm svenimento, ammanco, furto, abigeato - mdn - semus in chirca 'e mancamentu - sa 'emina at apiu unu mancamentu.
mancànte agg carente, anormale, folle.
mancàntza sf mancanza, sbaglio - mdn - issu puru at a aere sas mancantzas suas - omine chene mancantza non be nd'at naschiu.
mancàre vrb mancare - mdn - mancau s'ortulanu, adios s'ortu.
mànchinu agg mancino.
màncu avb cnz nemmeno, meno, neppure - mdn - mancu be pesses peri - mancu su mesu be nd'at - manch'issu paret - mancu a lu 'acher aposta - mancu male che torras - no li depo mancu sa minima - mancu a beru mi paret - ja nde poto 'acher a mancu - mancu si mi pacat peri - cantu su prus su mancu - pacu prus o mancu ite 'enit a mi costare - innoromala, mancu chi siat un'animale - no li dao mancu su gustu de lu saludare - non cumprendo mancu ite ses narande.
mancuepoìte mancu e poite avb per nessun motivo, per nessuna ragione.
mancumàle mancu male avb meno male.
mancunaràu mancu narau pps agg sottinteso.
mancupàcu mancu pacu avb per niente, assolutamente no.
mancuposònnu mancu po sonnu lcz non sognartelo nemmeno.
mandàda sf colpo spinta - mdn - l'at dau una mandada 'e manu e che l'at zirà.
mandamèntu sm circoscrizione.
mandàre vrb mandare, inviare.
mandarìnu bot sm mandarino.
mandàtu sm mandato, incarico.
mandàu pps mandato, inviato - al - sun tres annos a como chi mandau / bos apo, sant'Antoni, una cantone. I. Serra.
mandicadòre male mandicadore sm neoplasia.
mandicadòre sm agg mangiatore.
mandicadòrza sf greppia.
mandicàre vrb mangiare.
mandicàu pps mangiato.
mandichìnzu sm pizzicore, prurito.
mandicònzu sm il mangiare.
màndicu sm cibo, pasto.
mandolìnu sm mandolino.
màndra sf recinto.
mandronàtzu agg scansafatiche.
mandròne agg fannullone.
mandronìa sf pigrizia mdn - arratza 'e mandronia juchet, si fit istau a modu at apiu mandau su culu a cacare - cussa est mandronia sèpera - ja lu cumprendet, ma sa mandronia lu cumbinchet.
manèdda sf manina.
manèra sf avb maniera.
maneròsu agg garbato, educato.
manìa sf mania.
maniàle sm manovale, operaio.
manialìa sf manovalanza, manodopera.
mànica sf manico, manica - mdn - m'amanico su tzapu - sa manica de sa janchetta m'est longa - sa manica de sa palita s'est brusà.
mànica sf misura dei cereali corrispondente a venti covoni
maniestàre vrb dividere l'impasto della farina in parti uguali dalle quali si ricaveranno i pani.
manièstu sm quantità, sfera si pasta - mdn - a maniestas in grassia 'e Deu, ca nde ses fachende unu mannu e unu minore - cussa pitzinna juchet maniestu 'e titas cantu su punzu.
manifèstu..sm manifesto - mdn - ti dao catzoto chi arrumbat su manifestu in su muru.
manifìde sf anello, fede, giuramento.
manilàrgu agg generoso, munifico.
manìle sm agg manubrio, maneggevole.
manilèstru mani lestru agg svelto, esperto.
manìllia sf maniglia.
manilòngu agg ladruncolo.
manimbèsse sm manrovescio.
manimùndet ti che manimundet lcz scopare via, trascinare – mdn - su diaulu ti che manimundet.
manipulàre vrb manipolare.
manipulàu pps bot sm manipolato, varietà di susina.
manisìcu mani sicu agg incapace, inesperto.
manizàre vrb maneggiare.
manìzu sm gestione, modo di fare - mdn - custu manizu non m'aggradat po nudda - su manizu miu est meda menzus - apo sas cosicheddas de manizu.
mànna agg grande.
mannài sf nonna.
mannàle zlg sm maiale domestico, da ingrasso.
mannalìta zlg sf capra domestica - ais - abisu chi fit irfadà / de facher a mannalita.
mannalitàrzu sm capraro, guardiano di capre.
mannalitìnu agg di capra domestica.
mannària sf grandezza.
mannàtzu agg piuttosto grande, grosso.
mannèsia sf magnesia.
mannìtu agg grandicello.
mannòi sm nonno.
mannosìa sf immodestia, presunzione.
mànnu agg grande, grosso, adulto, vecchio - mdn - cussu ch'est mannu cantu a Deu - est mannu istranu - babu est mannu mannu - est una domo manna - mannu ja est mannu, ma chene cherveddos - su pitzinnu como ch'est mannu e s'est tirau a banda - est mannu cantu unu caddu - nde contan cosas mannas de cussu locu - che fit iscuricau mannu - in istade ja nde 'achet dies mannas - su Babu Mannu - su mannìmene - m'at fatu dannu mannu - grassias mannas e isposu e mannu e birtudosu.
mannùcru sm covone.
mannuebàdas sm zuzzurullone
mannùta sf manipolo.
manòsu agg abile, esperto.
manòvra sf manovra.
mànta sf coperta, coltre.
mantalàfu sm materasso.
mantecàre vrb mantecare.
mantèddu sm panno, pannolino dei bambini.
mantèga sf manteca, burro, crema.
mantellìna sf mantello.
mantenidòre sm agg colui che tiene.
mantenimèntu sm mantenimento.
mantènnere vrb mantenere, tenere - mdn - mantenemilu eccantu - mantenemi ca mi nche so zirande - a mi lu mantenes su pipiu - non ti mantenzo propiu nudda - in s'ala de sa morte, somine si mantenet peri a su 'erru ruju.
mantènner in conca lcz tenere a mente, ricordare.
mantèsu pps trattenuto.
mantichèdda sf piccola coperta.
màntza sf macchia.
mantzàre vrb macchiare.
mantzàu pps agg macchiato.
màntzine mantzinèddu, mantzeddònes isc caspita, però, perbacco.
mànu sf mano - mdn - andas a manu manca - po si lu torrare cheren sa bona manu - inoche be cheret manos lestras - ja ses pacu mani sicu ja - l'at dau una 'alada 'e manu chi est arrumbau pastinau - fit fachende de manu - una manu lavat s'atera - a manu a manu chi coco su pane, tue lu carfis - sa pranta de sa manu - su 'icadu de sa manu - l'apo dau sa prima manu de tinta - est a manos de travalladore - la juchen in sa pranta de sa manu, comente recchillia - si l'at porriu a manu cuà - no apo prus sa manu a facher tzertas cosas - s'est arroinau chin sa manu sua - iscudet sa preda e cuat sa manu - lu 'achimus a manos de pare - ja non mi paret meda manosa - dami sa manu e bae imbonora.
manùle sm manubrio dell'aratro di legno.
manutènta manu tenta sf mano nella mano.
manzanàda sf mattinata.
manzanèddu sm di primo mattino.
manzanìle sm agg mattutino - al - e pesat in su lentu manzanile / su canticu 'e sa terra. G. Brocca.
manzànu sm mattino - al - fistis totu vriscura e totu amore / bos ridiat su sole su manzanu. I. Serra.
manzìme sm mangime.
màrca sf marca.
màrca sf segno, livido, impronta.
marcadòre sm marcatore.
marcàre vrb marcare.
marcàu pps marcato.
Marchèddu Màrcu sm Marco.
marchèsi sm marchese.
màrcu sm segno, marchio.
màre sm mare.
marèa sf marea.
maremòtu sm maremoto.
marèngu sm marengo, moneta d'oro.
marèta sf maretta, agitazione.
marfìliu sm avorio - al - unu punzu de nie biancu e modde / l'istringhes in sas manos de marfiliu. M. Fronteddu.
Margaìda sf Margherita.
Marìa sf Maria.
mariapìca zlg sf ghiandaia.
maricòsu sm bianchino, meringa.
marìdu sm marito - mdn - maridu pistrincu, muzere 'urunca - maridu iscontzat domo, fizu iscantat coro.
marìnu sm agg di mare, vento di scirocco.
marìnu areste sm vento di levante.
mariòla agg ingannatrice, puttana, vagabonda - al - jeo so Maria, ma so Mariola / po totu sos cozudos de Durgale. G. Brocca. - in cumpanzia o solu / ses semper mariolu / sas prus vortas ti faches perdonare. M. Fronteddu.
mariolàre vrb ingannare, corrompere.
maripòsa zlg sf farfalla.
marissàllu sm maresciallo.
maritzòla zlg sf coccinella.
marmarèdda bot sf malva - mdn - non bides ca est birde che-i sa marmaredda.
marmasìa bot sf malvasia.
marmàsu agg magro, malmesso, inaffidabile.
marmìsta sm marmista.
màrmuru sm marmo.
màrra sf zappa, dente incisivo - mdn ??m'at tirau una mossa chin cussas marrutzas arrodàs chi juchet - mi pico sa marredda e li dao una triulada a s'ortu.
marraccòcco bot sm albicocca.
marradòre sm agg zappatore, bracciante.
marramiòti sm babau, orco.
marranàre ponnere su marranu vrb sfidare.
marranìa sf sfida.
marrànu sm miserabile, ebreo convertito - mdn - beneatu ca l'at postu su marranu - marranu chi jumpas su capeddu - non mi ponzas su marranu no - marranu a mi sizire - al - su marranu a su chelu l'apo postu. G. Brocca - bastante l'apo postu su marranu / finas a lavorare a lughe 'e luna. T. Mereu.
marràre vrb zappare.
marràtzu sm utensile del maniscalco, campanaccio.
marrèdda sf zappetta.
marronadòre sm zappatore.
marronàre vrb zappare.
marròne sm zappa.
marrònzu marronònzu sm lo zappare.
marrùtza sf dente incisivo.
martàle agg marzolino - mdn - pasca martale annada 'e pane.
marteddàda sf martellata.
marteddàre vrb martellare.
marteddàu pps martellato.
martèddu sm martello.
martingàlla sf martingala.
martinìcca zlg sf scimmia.
martinìcca sf metafora per definire il mercato nero.
màrtire agg martire.
martirizàre vrb martirizzare.
martirìzu sm martirio.
màrtu sm marzo - mdn - tricu 'etau in martu / non det facher tant'artu - a bintichimbe 'e martu / antiat cuccu a palatu / a bintichimbe de aprile / sos surdos l'an a ischire.
màrturu agg infermo, invalido.
màrtza sf marcia.
màrtza sf pus.
martzellàre vrb segnare gli alberi da abbattere.
martziàle agg marziale.
martziànu sm marziano.
martzìnzu sm il marcire.
martzìu pps agg marcio, avariato, necrotico.
marzàne zlg sm volpe - mdn - sas trassas de marzane - s'ispipillesa de marzane tentu a trapula - cussu est unu marzane 'etzu - marzane no est solu - a marzane l'impedit sa coa.
marzanèddu zlg sm volpacchiotto.
marzanèra sf tana di volpe.
marzanìnu agg volpino, furbacchione.
màscala sf apertura anteriore dei pantaloni.
mascamènte avb soprattutto - al - narande, mascamente a chie est solu / godi, est festa manna est Pasca 'Aprile. L. Loi.
màscara sf maschera.
mascaràda sf mascherata.
mascaràre vrb travestire, mascherare.
mascaràu pps agg mascherato.
mascàre vrb satollare, a Dorgali ha preso il significato di osare - mdn - mì non ti maschet mì - si ti mascat bides surra chi t'intrego - non ti maschet no, ca ti che 'oco dae su mundu.
mascaròti sm persona mascherata.
maschingànna sm demone della mitologia sarda.
màscrina agg mascolina.
mascrìtu sm maschietto.
mascròne agg sm maschiaccio, maschione, montone.
màscru agg zlg sm maschio, montone - mdn - a sas animas che toddimus su mascru - daemi duas libras de peta 'e mascru sanau.
mascruèmina mascru 'emina sm ambiguo, omosessuale, bisessuale.
masculìnu =màscrinu.
masèdu sm agg mansueto mtf il sonno - mdn - mi paret ca l'est inghirande masedu - ja ses masedu ja - masededdu ses.
masellàre vrb macellare.
masellàrzu sm agg macellaio.
masèllu sm macello - as - e papao peta, peta 'e bitellu / frisca, frischissima, dae su masellu P. Mereu. - non bidas cussu disaccatu, paret unu masellu - bae a masellu e non torres chene frissura.
masonàda sf torma, branco.
masòne sm gregge, branco.
masònzu sm gruppo di cespugli o alberi lasciati come base e rifugio per il bestiame.
massacràre vrb massacrare.
massacràu pps agg massacrato.
massàcru sm massacro.
massàja sf massaia - mdn - bartza, cussa est una massaja comente s'ispetat - sa pitzinna est fachidora e bona massaja.
massàju sm contadino.
massarìa sf agricoltura.
massazàre vrb massaggiare.
massàzu sm massaggio.
massìdda sf gota, guancia - mdn - massiddas de tumbarinu - juchet sas massiddas rujas che mela - l'apo dau unu 'asu a sa massidda.
massiddùdu agg dalle guance rotonde.
massimamènte avb soprattutto, massimamente.
màssimu agg massimo.
massìssu agg massiccio - al - massissos che nurache e atrivios che leones / chi ossos aian d'eliche e corriatos mermos de tenniperu. G. Brocca.
màssu sm masso.
màssulu sm massa, stronzo.
màstra de partu sf ostetrica.
mastricàre vrb masticare
mastricàu pps agg masticato, triturato.
màstru sm maestro.
màstru de 'erru sm fabbro, maniscalco.
màstru de iscola sm insegnante.
màstru de linna sm falegname.
màstru de muru sm muratore.
màstru de pannu sm sarto.
màstru de pedde sm pellettiere.
Mastru Juanni sm la fame.
màta sf cespuglio - al - tando fit boscu de varias mattas / murta, mudrecu, tuora e lidone. P. Cucca.
màta sf addome, pancia - mdn - mi dolet sa mata - so a tirrios de mata - est colau cussu mata 'e ballas - die die gratandesi sa mata.
màta de cocone sf mollica.
màta de su poddiche sf polpastrello.
matafalùa bot sf anice.
matàmene sf frattaglie, interiora.
matàna sf lotta, rovello, travaglio.
matanàre vrb lottare.
matanòsu agg faticoso, duro.
mataròddu agg ciccione, pancione.
matemàtica sf matematica.
matèria sf materia.
matèria sf pus.
materiàle sm materiale.
materialìsta agg materialista.
maternidàde sf maternità.
matèrnu agg materno.
matèssi agg stesso (logudorese-nuorese).
mateùzu sm frattaglie, interiora.
maticrù mati crù agg poco cotto, poco convinto - mdn - ja mi l'at narau, ma m'at lassau mati crù - paret ca est arrumbau mati crù - sas cocconeddas li son bessias mati cruas.
matimànnu agg pancione, grassone.
matòla sf mazzuolo.
matonàrzu sm mattonaio.
matòne sm mattone.
matonèlla sf mattonella.
matrimoniàle agg matrimoniale.
matrimòniu sm matrimonio, coniuge - mdn - torratiche cando b'est su matrimoniu - su matrimoniu no est d'accordu.
matròna sf matrona.
màtu sm mazzo.
matùccu agg grande, grosso.
matùdu agg panciuto.
matulàre vrb masticare, ruminare.
matulàu pps masticato.
màtule sm mazzo, fascio - mdn - l'apo jutu unu bellu matule de frores.
matùtzu sm mazzetto, mazzolino.
màtza sf mazza.
matzapriùcu sm ammazza pidocchi, pollice.
matzète sm anello.
matzimbòddiu sm guazzabuglio, groviglio.
matzìta sf mazzuola.
matzòcca bot sf pianticella d'olivastro da innestare o trapiantare.
matzòlu sm mazzuolo.
matzòne zlg sm volpe.
matzonèddu zlg sm volpacchiotto.
matzonèra sf tana di volpe.
matzuccàre vrb battere, picchiare.
matzuccàu pps picchiato.
matzùccu sm mazza, randello.
maulàre vrb miagolare.
màulu sm miagolio.
mazàda sf mazzata - mdn - a sos pannos de su pane, innantis lis l'apo dau una mazada chin s'ispadula e tando los apo postos in sa lissia.
mazadòre agg sm colpitore, utensile per battere.
mazàre vrb battere, castrare, criticare - mdn - a borta a borta mazan boe - lassalos perdere ca ti mazan che-i su linu.
mazàu pps castrato, battuto, pestato.
màzicu agg magico.
màzine sf immagine.
mazistèru sm magistero.
mazistradùra sf magistratura.
mazistràle agg magistrale.
mazistràu sm magistrato.
mazòlu zlg sm giovenco di 1 anno - ais - dogni die una mazola / bene cota e non male.
mazòre sm agg maggiore.
màzu conca de mazu zlg sm girino.
màzu sm maglio.
meccànica sf dispositivo frenante del carro.
meccànica sf meccanica.
meccànicu sm meccanico.
meccanìsmu sm meccanismo.
mècus prm meco, con me - - beni chin mecus - chin mecus arrumbas - chin mecus pacu ite brullare ase.
mèda avb agg molto, parecchio - mdn - dae meda ses chene lu 'idere - 'asi 'asi, nen pacu nen meda - soe dae meda mannu chene nde papare - meda nde cheres - meda tretu b'at - ja no nde cheres meda a pranghere - mi nde cuntento meda - in medas seis - travallat pacu e papat meda - cosas de narrer be nd'at medas, ma non si poden contare totu.
medàlla sf medaglia.
medallèdda sf medaglietta.
mèdia sf media.
mediàda sf calmata, rimediata.
mediàre vrb mediare, rimediare - al - medas ti nd'apo iscusau mancantzas / semper creende ca dias mediare. J. Pira.
mediàu pps mediato, sistemato.
mèdicu = meicu.
medìda sf misura.
medìdas:
medìdas de lana, linu o cotone:
mesu carta o cartita= cm 6,25
1 carta= cm 12,50
1 pramu= cm 25,00
1 bratzu= cm 75,00
1 passa= cm 150,00
4 pramos= cm 100,00
mesu canna= cm 150,00
1 canna= cm 300,00
achina:
unu cufinu= litri 25,00
unu caddu (4 cufinos) litri 100,00
tricu, orzu, pisellu, fà, lentiza, nuche, nutzola, olia
unu paris = litri 6,25
mesu cartu = litri 12,50
unu cartu = litri 25,00
una carra o batos cartos= litri 100,00
binu, ozu:
unu reale = litri 0,10
unu cuartu = litri 0,25
mesu litru = litri 0, 50
unu litru = litri 1,00
unu cuarter i= litri 6,25
una brocca = litri 10,00
una buza = litri 12,50
4 cuarteris o duas brocca e mesu = litri 25,00
16 cuarteris o 10 broccas = litri 100,00
in s'arzola, tricu e orzu:
10-15 mannùtas = 1 mannùcru
20 mannùcros= una mànica
linu:
10-15 mannùtas = unu mannùcru
30 mannùcros = una carrùca
in furesta:
1 cufinu o cofa = kg 25,00
4 cufinos o cofas = kg 100,00.
medidòre sm agg misuratore.
medidùra sf misurazione.
medìre vrb misurare.
medìtu agg parecchio.
medìu pps misurato.
mèdiu sm rimedio, medio.
meicàre vrb medicare.
meicàu pps medicato.
meichìna sf medicina.
meicònzu sm il medicare.
mèicu sm medico.
mèla bot sf mela, melo.
mèla de s'anca sf polpaccio.
melachidònza bot sf cotogna, cotogno.
melaèrrina mela 'errina bot sf varietà di mela.
melagranàda bot sf melograno, melagrana.
melaièrru bot sf varietà di mela.
melalidòne bot sf corbezzolo.
melanàna bot sf varietà di mela.
melàpiu bot sm appiola, varietà di mela.
mèle sm miele - mdn - chie manizat su mele, si nde linghet sos poddiches.
melèdda sf piccola mela.
melichèdda sf piccola mela.
mèlinu agg color miele, giallognolo. (bovini)
melodìa sf melodia.
melodiòsu agg melodioso.
melòne bot sm melone.
memècche sm agnello nel linguaggio infantile.
mementòmo memento, homo lcz cose di chiesa.
memèntu avb momento, subito - mdn - bae e li naras a torrare in su mementu - in custu mementu non m'abizo de l'aere peruna obricassione - est unu mementu 'osi e unu 'asi - como l'est passau, ma s'at colau mementos lezos.
memòria mimòria sf memoria.
mènda sf difetto, mancanza.
mendàre vrb aggiungere, rimediare.
mendàu pps rimediato.
mendìcu sm mendico, poveretto.
mèndula bot sf mandorla, mandorlo.
mendulàrzu sm mandorleto.
mendulèdda bot sf piccola mandorla.
mendulèdda zlg sf genere di pesce.
mène prm me - mdn - custu est po mene - unu po tene, unu po mene - si fit istau po mene, peri deretu - po mene est omine ispiantau.
menèta sf minaccia - mdn - depes intendere sas menetas chi si che 'etat a corpus - arratza de meneta asi - mi menetat ca mi secat sa conca - cando menetat mi 'achet ridere.
menetàre vrb minacciare.
menetàu pps minacciato.
mèngua sf calo, diminuzione.
menguànte ppr calante, decrescente.
menguàre vrb calare, decrescere.
meninzìte sf meningite.
mennèa sf arc disturbo, difetto - al - a penosa infermidade / sovente azunghes menneas. P. Cucca.
mensìle agg sm mensile.
mentàle agg mentale.
mentalidàde sf mentalità.
mènte sf mente - al - non ti potto un'istante dae sa mente / nen dae su coro meu allontanare. G. Mulas.
mentòsicu agg bisbetico, strambo, estroso.
mentovàre vrb ricordare.
mentòvu sm ricordo.
mèntres cnz mentre - mdn - in su mentres chi ti so contande custu.
mènzus avb meglio - mdn - menzus a istrintu in domo sua, chi no in largu in dom'anzena.
meraculàu agg miracolato.
meraculòsu agg miracoloso.
meràculu sm miracolo.
meravìlla sf meraviglia.
meravillàre vrb meravigliare.
meravillàu pps meravigliato, sbalordito.
meravillòsu agg meraviglioso.
mercànte sm mercante.
mercantzìa sf mercanzia.
mercàu sm mercato.
mèrcuris sm mercoledì.
mercùriu sm mercurio.
mèrda a gurguzu lcz con l'acqua alla gola.
mèrda sf merda.
merdòne agg stronzo.
merdòsu agg seccatore, importuno.
merdùles meres de 'ules sm maschera tipica di Ottana.
mère sm padrone, proprietario - mdn - est che cane chene mere - su mere mannu - torra cando b'est su mere - chie at cumpanzu at mere.
merènda sf pranzo - mdn - merenda ispetat chena.
merendadòrza sf (taschedda) di misura media.
merendàre vrb pranzare.
meriadòrzu sm luogo dove il bestiame trascorre le ore più afose.
meriàgu sm sito ombroso.
meriàre vrb riposare all'ombra - al - e puru cant'id bellu i' sar friscuras / de una 'orta, i' s'umbra 'e meriare. L. Loi.
meridiàna sf meridiana, orologio.
meridiànu sm meridiano.
meritàre vrb meritare.
meritàu pps meritato.
mèritu sm merito.
mermèddu sm pensiero fisso, tormento.
mèrmu sm membro, parte del corpo - mdn - in cuss'urrutorza mi dep'aere secau mermu - mi dolen totu sos mermos.
mèrtza sf miccia.
mèrtze sf merce.
Mertziòro sm Melchiorre.
mèrula zlg sf merlo mtf bicchiere di vino rosso.
merulapiàna merula apiana zlg sf gruccione.
mèrula 'e turre zlg sf passero solitario.
merulìnu agg corvino.
merulùtzu zlg sm merluzzo, ozu merulutzu.
mèsa sf tavolo.
mesacunzà mesa cunzà sf tavolo dove si riponeva il pane.
mesàda sf mensile.
mesàle sm tagliere, asse - al - ca 'ipi preparau / a li dare in presente / sa die chi isposàt unu mesale. P. Cucca.
mesanìa sf mezzeria, centro.
mesanòte sf mezzanotte.
mesapàre sm mezzadria - al - atteru che a furare un' (artanedda) / accurz'a bidda i' su 'e mes'apare. L. Loi.
mesascàrtzas mesas cartzas sf ghette d'orbace del costume maschile.
mesaùstu sm ferragosto.
mescràre vrb mescolare, unire - al - ca chene mi gastare una sienda / mescro s'arratza mia chin sa lumbarda. G. Brocca.
mèse sm mese - mdn - custu mese non m'an pacau - su mese ch'intrat ando a Frantza.
mèse sm mestruazione - mdn - Patonia est chin su mese.
mesichèdda sf piccolo tavolo.
mesìllia sf tavolino.
mesìna sf barile, botticella, campano di piccole dimensioni.
messadòre sm mietitore.
messadòrza sf falce.
messàre vrb mietere, falciare - mdn - chie non podet messare, ispicat.
messàu pps falciato.
messèra sf mietitura.
Messìa sm Messia.
messònzu sm il mietere.
mestièri sm mestiere.
mèsu sm agg avb prp mezzo, centro, metà - mdn - propiu mesu mesu ti ses parau - po custu travallu be cheret unu mesu die - mesu paca, mesu zorronada - daeminde mesu tassedda - mi bastat su mesu - a mesu faina, piantat totu e si 'uit - una 'emina in mesu de sos omines istonat - custos macarrones son mesu cotos - issu nde l'at torrau a parte e mesa - apo mesu 'amene - mesu a tie e mesu a mimi - a mesu tretu si m'arremontat - in mesu de batoro be nd'at aere unu 'onu - fin po s'isparare ma s'at postu zente in mesu - duos francos e mesu - a mesu chida - mesu derràma.
mesucàrtu sm misura di granaglie corrispondente a mezzo quarto di staio, 12,5 litri.
mesudìe sm mezzogiorno.
mesulànu agg mediano, modesto.
mesulùna sf mezzaluna.
mesumèsu mesu mesu prp in mezzo, al centro.
mesupòrta mesu porta sf parte superiore della porta.
mesuradòre sm misuratore.
mesuràre vrb misurare.
mesuràu pps misurato.
metàfora sf metafora.
metàlla sf campano.
metallèdda sf piccolo campanaccio.
metàllu sm metallo.
metamòrfosi sf metamorfosi.
metànu sm metano.
metànzu agg mediocre, scarso, magro - al - poeta, no. Ses meda metanzu / chi mai nd'apo lettu de gasie. T. Mereu.
metèora sf meteora.
metràccula sf battola - al - toccat sa metraccula / su bufurarzu in festa. G. Brocca.
mètrica sf metrica.
mètricu agg metrico.
mètro sm metro.
metzànu agg ordinario, mediocre.
mezoràre vrb migliorare - al - e intantu ch'ispittis sas carenas / "t'irricchis" amaduras e mezoras. L. Loi.
mezoràu pps migliorato.
mezòru sm miglioramento.
mèzu sm mezzo, veicolo.
mì avb ecco - mdn - mì ca ja est bessindesi su balente - non mi 'acas nechidare mì - millu mì a tziu isparami e cacca - mì, a atzetare sa bona vuluntade, ca prus non podiamus.
mi prm mi a me - mdn - mi 'aco sa 'arva - bidendemi ses - a m'azuas - picami custu ca non lu poto - mi trunco una tacca de casu - non mi cheret prus - si mi creo no est totu de badas.
Miàle sm Michele.
mìanche avb guarda, ecco.
mianchèlu avb eccolo.
Michèlli sm Michele.
michìnzu sm traccia, indizio, sentore.
miliàrdu agg nc miliardo.
milionàriu agg milionario.
miliòne agg nc milione.
milìssia sf milizia.
mìlla avb eccola.
mìlli agg nc mille.
milligràmu sm milligrammo.
millìmetru sm millimetro.
millòne sm pietra di confine, stele - al - o 'izu 'e Sardinna, unu millone, / meritas tue: meda riverente. L. Loi.
mìllu avb eccolo.
mìlu mi lu prm a me.
mìmi prm me - mdn - lassamilu a mimi ca 'ides - a mimi non mi cheret nemos - custu est a mimi - che a mimi non b'at nessunu - a mimi non mi paret gasi malu.
Mimìnu sm Erasmo.
mimòria sf memoria.
mimòsa bot sf mimosa.
mìmula sf cantilena, tiritera.
mìna sf mina - ais - in Baronia b'at un'acchipudda / chi juchet chent'e una raichina / po la secare l'an fatu una mina / ma mancu cussa li at fatu nudda.
minadòre sm minatore.
minàre vrb minare.
mìnche avb ecco, eccolo.
mìncra sf pene.
mincrùdu agg cazzuto, virile.
mìnde mi nde prm a me - mdn - daeminde duos - poneminde doichi - a mi nde das calicunu.
mindiòcca sf pene.
mindisiòsu agg complicato, schizzinoso.
mineràle sm minerale.
minèstra sf minestra.
minestròne sm minestrone.
miniadùra sf miniatura.
miniàre vrb miniare.
minimàre vrb minimare.
minimàu pps minimato.
mìnimu sm minimo.
minispressiàre vrb disprezzare - al - t'apo minispressiau / appuntu ca non m'as chertu.
minisprèssiu sm disprezzo.
ministeriàle agg ministeriale.
ministèriu sm ministero.
minìstru sm ministro.
Minnìa sf Anna Maria.
minnìnnu agg piccolino, ingenuo, cocco.
minoràche agg piccolo.
minoràntzia sf minoranza.
minòre agg sm piccolo, minore.
minoreddèddu agg piccolissimo.
minorèddu agg piccolino.
mintìnzu sm l'insinuare.
mintìre vrb insinuare, incuneare.
mintìu pps insinuato.
mìntza sf pene.
mintzidìssu sm demonio, tentatore.
mintzìu pps agg inculato, cazzuto.
minudèddu agg mingherlino.
minudèssia sf piccolezza.
minùdu agg piccolo, non maturo.
minùnculu agg striminzito.
minùtu sm minuto.
mìnzi isc guardi, ecco - mdn - minzi bona 'emina, nois fimis tres frades - non s'istat mancu minzi miminzi.
miopìa sf miopia.
mìra sf mira.
mirabìdere mira a bidere isc sta a vedere, stai attento.
miràda sf sguardo, occhiata - mdn - l'est bastau chin sa mirada - sa mirada l'at de omine malu - at una mirada chi ti 'achet arrumbare male.
miràre vrb mirare, guardare.
mìrati isc macché, proprio no, guardati – mdn - bistu l’as a Mateu ? mirati, tempos chene lu ‘idere.
mirghinzòsu agg particolare, strano.
mìrra sf mirra.
mìschia sf malta.
mischìnu agg meschino, poverino.
miseràbile agg miserabile.
miserère sf miserere.
miserèsa sf inettitudine.
misèria sf miseria.
miserìa sf inettitudine, incapacità.
misericòrdia sf misericordia - mdn - non m'amente cussu contu, misericordia Sennore.
misericordiòsu agg misericordioso.
mìseru agg inetto, imbranato - mdn - miseru papande, miseru fachende.
mìssa sf messa.
mìssa de puddos lcz nel Natale la messa di mezzanotte.
missàle sm messale.
mìssile sm missile.
missionàriu sm missionario.
missiòne sf missione.
misteriòsu agg misterioso.
mistèriu sm mistero - as - ti jamana maridu / faeddu de misteriu / ca a bortas cheret narrer copertore. P. Mereu.
misticcòre sm schizzinosità.
mìsticu agg mistico.
mìsticu agg schizzinoso, difficile.
misturàre vrb mescolare, amalgamare.
misturìtu sm mescolanza, amalgama - mdn - ja nde ses fachende totu de misturitos custu sero - it'est custu misturitu?
mistùru pane misturu sm pane di semola.
misùra sf misura, taglia - mdn - apo picau sas misuras - ite misura lu cheres.
misuràre vrb misurare.
misuràu pps misurato.
mitìche sm segnale, indicatore - al - s'essere 'onu a cantare / comente ateros nd'at / dia dare un'elogiu a su mitìche. A. Cucca.
mitologìa sf mitologia.
mìtra sm mitra.
mitràllia sf mitraglia - mdn - l'at isparau a mitrallia.
mìtu sm mito.
mìu agg mio.
miùddu sm midollo.
mìza sf calza.
mìza sf migliaia, mila - mdn - duamiza, dechemiza, chentumiza - al - a su sonu de mizas de rellozos / chi toccana su tempus trop'impresses. G. Brocca.
mòbile sm agg mobile.
mobìlia mobiliu sf mobilia.
mòda sf componimento poetico formato da una parte iniziale, isterrida, e da versi che si ripetono intrecciandosi in varie maniere, retrògas.
mòda sf moda.
mòdde agg mal messo, malato - mdn - ebè, ite mi contas? galu modde m'intendo - dae cando so rutu, m'intendo modde modde.
mòdde agg molle, tenero.
moddèddu agg tenerissimo, molliccio.
moddèsa sf morbidezza.
moddìmene sm cartilagine.
moddìna sf pioggerella - ais - e la fachio serena / che moddina in su 'eranu.
moddinàre vrb piovigginare.
moddìta bot sf lentisco, rametti teneri di lentisco.
modditonòsu agg morbido, soffice.
modditzòsu sm focacce con patate e strutto.
moddòre sm morbidità, morbidezza.
moddùra sf morbidezza, tenerezza.
modèllu sm modello, composizione poetica, (moda) - as - a su modellu tou non mi arreo / po chi nde fato un'ateru de nou / non mi arreo a su modellu tou / po chi un'ateru de nou nde fato.
moderàre vrb moderare.
moderàu pps agg moderato.
modèrnu agg moderno.
modèstia sf modestia.
modìfica sf modifica.
modificàre vrb modificare.
mòdu sm modo, maniera.
mòfere vrb muovere.
mòfida sf mossa, movimento.
mofìnzu sm il muovere.
mòfiu pps mosso.
moisè sm vecchiume, cosa da museo.
mojarèsu sm apicoltore.
mòju sm arnia, bugno - al - tott'ira Istene Usai e tott'anneu / ca nanchi l'han furadu unu mojittu. G. Mulas.
mòla - de su cafè sf macinino.
mòla sf forma della mammella, cespo, cespuglio - mdn - apo postu duas molas de latucca e una mola de cucurica - juchet sa mola ‘e sa tita cantu un’isporta.
mòla sf macina - mdn - est semper chircande molas de mazare - est presu che molente a sa mola - mola chi non si fricat, non be nd'at.
molaetrùcu mola 'e trucu sf collo - mdn - cuss'atera azunta de mola 'e trucu cherio - mi dolet sa mola 'e su trucu e non mi poto èrghere - l'at dau un'irbatilada a mola 'e trucu chi est arrumbau pastinau.
molàre vrb molare.
molènda sf paga del mugnaio.
molentàrzu sm asinaio.
molènte zlg sm asino - ais - ca no aian mola nen molente / no ca l'an pistau in su mutarzu.
mòlere vrb macinare.
molestàre vrb molestare.
molestàu pps molestato.
molèstu agg molesto.
molidòre sm macinatore.
molidùra sf macinatura.
molinàda sf molitura, capienza della macina.
molinàre vrb macinare.
molinàrzu sm mugnaio.
molinète sm moschettone.
molìnu sm mulino.
molinzànu sm mugnaio.
molìnzu sm il macinare.
mòliu pps agg macinato.
mòlla sf molla.
mollèta sf molletta.
molletòne sm mollettone.
mòllo agg pavido, sfaticato, smidollato.
molostiàre vrb molestare, infastidire.
mòlu sm molo.
mòlu sm seconda sella a forma di seggiola, dove il cavaliere faceva montare la sua dama.
monàrchicu agg monarchico.
monastèriu sm monastero.
mònica bot sf vitigno.
monografìa sf monografia.
monopòliu sm monopolio.
mònta sf monta.
montadìnu agg manto bovino scuro.
montadùra sf montatura.
montannìnu agg montanaro.
montàre vrb montare.
montarèsu agg montano, montanaro.
montàu pps montato.
mònte sm monte - ais - cando in Limbara fiocat / in Monte Nieddu nie / si s'omine no la toccat / sa femina si nde rie' - mdn - ch'at carrau sa linna dae palas de monte - a montes est nie - solu sos montes non si jovian, - paret ca ch'at ghetau su monte.
monteddàda conchi ruja zlg sf averla capirossa.
monteddàda zlg sf averla.
monticàrzu sm pietraia, luogo scosceso.
montichèddu sm roccia, piccolo monte, collina.
mòntu sm totale, mucchio.
monumèntu sm monumento.
mònza sf monaca.
monzìta sf monachina.
mòra sf mora, interesse.
moràle sf agg morale.
moralidàde sf moralità.
moralìsta agg moralista.
mòre sm umore - mdn - ebè, ite more ti gastas - est de bonu more, mischinu - unu more juches custu manzanu.
morèsima sf agitazione, tumulto, cattivo umore.
morgòddu sm specie di zuppa, poltiglia.
moribùndu agg moribondo.
moridòrzu sm luogo di morte.
morimòri a biu mori agg moribondo, morente.
morìnzu sm il morire.
morìsca ficu morisca bot sf fico d'india.
morìscu tricu moriscu bot sm mais
mòro sm moro.
moròsu agg moroso - mdn - su morosu pacat sa die de sant'irveta.
moròtulu sm grumo, groviglio.
mòrrere vrb morire - mdn - po pacare e po morrere b'at semper tempus - non sento su morrere, cantu su 'e no aer isperimentau bastante - non b'at aere petzi a morrere - moriche sa luche - moriche su 'ocu - morinde e chene morrere - non t'as a morrere no - non si morit po 'etzesa si non ca ch'at sas dies accabàs - est morinde de crepacoro - mì ca ti morzo mì - ma ite moris tue caccaroddu - est mortu de repente - so morinde 'e su 'amene - a morrer tocat a Deu.
morròfia sf finta reticenza, dire e non dire.
mortadèlla sf mortadella.
mortàle agg mortale.
mòrte sf morte - mdn - no est mancu morte d'omine - solu po sa morte non b'at rimediu - morte 'ona, cucuzura.
mortificàre vrb mortificare.
mortificàu pps agg mortificato.
mortìna sf pestilenza, moria.
mortòre agg assassino.
mortòrzu sm carogna, uccisione, luogo del trapasso - al - ma auguras maladias pestas e male / pro ti 'ettare gai a su mortorzu. M. Fronteddu.
mòrtu pps agg morto - mdn - chie est su mortu? / Juanni Mele / chie l'at mortu? / sa muzere / e chin ghite? / chin sa turudda/ Callia callia ca non b'at nudda - si nos est mortu su cane... issu che leet sas predas malas - mortu no est mortu, ma est male 'iu - est prus mortu che biu.
mortuàriu agg sm mortuario, successione.
mortumartìne sm finto morto, sornione.
mortùru agg moribondo, flebile - mdn - ja est pacu morturu custu 'ocu - fachet una luche mortura.
mosàicu sm mosaico.
mòssa sf morso - mdn - m'at tirau una mossa chi mi so intas pissau - si m'est zirau a mossas che unu cane - si l'est zocande a mossas - a mi la das una mossa de mela - innora 'ona siat puru, m'apo mossiu sa limba - a mossa 'e cane pilu 'e cane - cando 'ipi minoreddu a teteledda / aiamus unu porcu mannalitu / so andau a li tocare su piritu / e m'at tirau una mossa a sa pilledda.
mòssa sf mossa.
mossaepàza mossa 'e paza lcz vanto, millanteria.
mòssere vrb mordere.
mossicòsu agg mordace, che morde.
mossìnzu sm il mordere.
mòssiu pps morso.
mòssu de mossu agg potente, dalla presa ferrea – mdn - cussu cane est de mossu, cando tzapat a sirvone l’ispetolat.
mòstra sf mostra.
motèdda sf ciclomotore.
mòto sf motocicletta.
motocàrru sm motocarro.
motòre sm motore.
motorìnu sm motorino, ciclomotore.
motorìsta sm motorista.
motorizàre vrb motorizzare.
mòtu sm moto, movimento.
mòtzu sm cacca, stronzo.
mùccu sm moccio.
mùchidu agg marcio, guasto.
muciùrru sm epiteto degli abitanti di Oliena.
mucòne sm moccio.
muconòsu agg moccioso.
mucoràre vrb ammuffire.
mucoràu pps agg ammuffito.
mucòre sm muffa.
mudànda sf mutande.
mudàre vrb mutare, abbellire.
mudèsa sf mutismo.
mudìne sm silenzio.
mudrecàrzu sm terreno invaso dal cisto, cisteto.
mudrècu bot sm cisto.
mùdu agg silenzioso.
mùdu sm muto.
mùdulu agg senza corna - al - como si a tie ti contan mudulu / poden contare mùdulu ogni ùdulu. B. Carta.
mùfa sf muffa.
mùida sf ronzio, sibilo.
muilàche sm boe muilache, bue della mitologia sarda. Era una entità che vagava di notte muggendo vicino alla casa in cui l'indomani sarebbe morta una persona.
muilàre vrb muggire.
mùilu sm muggito.
mùina sf brusio, bisbiglio.
muìre vrb ronzare, frusciare - mdn - ja l'an a muire sas uricas custu sero - s'intendiat solu una muida.
mùlta sf multa.
mùlu zlg sm mulo.
mùmia sf mummia.
mumuchiàre vrb bisbigliare, biascicare - al - un'orassione 'e gosu / mumuchiana sas creas.
mumùchiu sm bisbiglio.
mumùtu iscuru mumutu agg buio pesto - al - ses bella cantu est bellu su 'eranu / cantu sa luche in s'iscuru mumutu. M. Fronteddu.
mumuzòlu sm vaiolo, cicatrice della vaccinazione.
mumuzòlu burdu sm vaiolo.
mùnda sf donna che componeva i defunti – frt - ancu ti laven sas mundas.
mundadòre sm spazzatore, scopatore.
mundadùra sf spazzatura.
mundànu agg mondano.
mundàre vrb spazzare.
mundàu pps spazzato.
mùndu sm mondo.
munèda sf moneta.
munìcca zlg sf scimmia.
munissiòne sf munizione.
munitzìpiu = domo cumonàle sm municipio.
munnìnnu zlg sm micio, gatto.
muntonàrzu sm immondezzaio, discarica.
muntòne sm mucchio, quantità - mdn - nd'apo unu muntone - apo 'atu unu muntone de arena - in cussu locu b'est su bene 'e Deus a muntones.
muntonèddu sm mucchietto.
muntonìnu agg di montone.
mùra bot sf mora - al - e, abbortas, fid bona intas sa mura / su pirastru, sa mela 'e lidone. L. Loi.
mùra sf pezzo, frammento - mdn - ifundeti una mura de pane e papa - s'at truncau una mura de casu cantu sa manu.
muragàdda sf muraglia, maceria.
muràle sm muro, molare.
muràlla sf muraglia - al - mi chirco in sa difesa 'e sa muralla / inviolà po millennios, intrattesos / a elevare maestosos tempiesos. P. Sotgia.
murallòne sm muraglione.
muràre vrb murare.
mùrca sf morchia.
murcòne sm ramo, clava, moncone.
murèdda sf muro basso su cui ci si può sedere - al - cantos torran dae lande o dae coile / bien e pasan in pitu 'e sa muredda. L. Loi.
murèna zlg sf murena.
murènas sf emorroidi.
mùrghere vrb mungere.
mùrghere s’isterzu vrb strizzare i panni.
murghidòre sm mungitore.
murghidòrzu sm luogo dove si munge.
murghijòla sf secchio per mungere.
murghìnzu sm il mungere.
murguèo sm cattivo vino, bevanda poco allettante.
mùrica sf mestatore.
muricàda bessire in muricada lcz pascolare di notte.
muricàre vrb mescolare.
muricàu pps mescolato.
murichèssa bot sf gelso.
mùricu sm agitazione, trambusto - mdn - su pipiu es galu a muricu , non be resessit a che tennere su sonnu.
murinàtu sf bruno, brunastro.
murinèdda sf colore scuro, detto di animali.
mùrinu sm bruno. (bovini)
muristène sm stanza adiacente alle chiese campestri, (cumbessìa).
murmurèu bot sm santolina.
murmutàre vrb bisbigliare - al - eliches talassemicas / murmutana nostalgicas cantzones. G. Brocca.
murmùtu sm bisbiglio.
mùrra sf morra.
murràle sm cavezza, musale.
murratìnu agg manto bovino chiaro. (bovini)
murrèddu agg sm canuto, grigio.
murricànu agg dal muso chiaro.
murrinièddu agg dal muso nero.
mùrru agg grigio, biancastro. (caprini equini) - al - ghite cheres pitzinnu? / cherzo unu caddu murru chin sas alas. G. Brocca.
mùrru sm muso - mdn - poite ses a murru 'atu custu manzanu - it'est ch'est narande cussu murri tortu.
murrunzàre vrb brontolare, grugnire, uggiolare - mdn - sos canes son a murrunzu - it'est chi ses murrunzande totu s'ora.
murrùnzu sm borbottio, grugnito - al - ei su riccu ch'istat a murrunzu / o su chi si cuntentat de su pagu. M. Fronteddu.
mùrta pps munta.
mùrta bot sf mirto.
mùrtinu sm colore viola scuro.
mùrtu pps munto.
mùrtu pps strizzato.
murtùra sf mungitura.
mùru sm muro - al - jeo cultivo unu campu chene muros / chi cunzana sos bentos. P. Sotgia.
murùddu sm moncone.
muruùrdu muru urdu sm muro a secco.
mùrza sf salamoia.
mùsa sf gioco d'altri tempi.
mùsa sf musa.
musaròla sf museruola.
mùsca zlg sf mosca.
muscamachèdda musca machedda sf mosca del bestiario mitologico.
muscàre vrb prendere decisioni avventate.
muscàu boe muscau sm bue infastidito dalle mosche.
muschète sm moschetto.
muschetèri sm moschettiere.
muschìtu zlg sm moscerino - ais - su muschitu li curret a fainu / che ape cando torrat a su moju.
mùsci zlg sm nomignolo del gatto.
muscòne zlg sm moscone.
mùsculu sm muscolo.
musèu sm museo.
mùsica sf musica.
musicàre vrb musicare.
musinàda sf sniffata.
musinàre vrb tirare su col naso.
mussìtu zlg sm micio.
mussòrzu sm contenitore, secchio di sughero.
mussulmànu sm mussulmano, islamico.
mustàtzos sm baffi, macchie.
mustatzùdu agg sporco, baffuto.
musteddìnu agg color scuro macchiato. (bovini)
mùstiu agg fresco, umido, non ancora cotto.
mùstra sf mostra, campione.
mustràre vrb mostrare.
mustrèncu agg furtivo, illegale.
mùstu sm mosto.
musùnzu agg sporco.
mutàrzu sm mortaio.
mutilàu agg mutilato.
mutìnzu sm il chiamare.
mutìre vrb chiamare.
mutìu pps chiamato.
mutìvu sm motivo.
mùtria sf umore, stato d'animo - mdn - de ite mutria est? - ite mutria si gastat - est de mala mutria - no est in sa mutria zusta.
mutrùche agg taciturno, introverso.
mùtu sm componimento poetico in rima.
mutzàre vrb tagliare, mutilare.
mutzinàre vrb tagliare, accorciare.
mutzinàu pps tagliato, accorciato - al - a sa columba mia / una balla at sas alas mutzinau. G. Brocca.
mùtzu agg mozzato, mozzo, servo.
mùtzu sm silenzio, zitto - - jeo ipi tristu eppuru istao muzzu / pranghende in coro e chene dare isfocu. P. Cucca.
mùvra zlg sf mufla.
muvròne zlg sm muflone.
muzère sf moglie - ais - menzus morzat muzere chi non caddu / ca su caddu mi costat su 'inare / sa muzere la poto cuperare - muzere bella, maridu corrudu - in domo podes tocare totu, foras de sa muzere - sa muzere lu cumandat a baccheta - muzere manna, ondra 'e maridu.